Қарой ауылындағы Үлгілі орта мектебінің оқушыларынан құралған жасөспірімдер эколо-гиялық клубы бірнеше жылдан бері жұмыс істеп келеді. Ол 2021 жылы зоолог-эколог, биология ғылымдарының кандидаты Алтай Жатқанбаевтың бастамасымен құрылған. Соңғы уақытта экоклуб "Іле-Балқаш" мемлекеттік табиғи резерватымен тұрақты ынтымақтастықта жұмыс істеп келеді және Қарой бөлімшесі жан-жақты қолдау көрсетуде. Айта кету керек, жасөспірімдер экологиялық клубының жұмысын Дүниежүзілік жабайы табиғат қорының (WWF) Орталық Азия бағдарламасының қолдауынсыз жүзеге асыру мүмкін емес еді.
Ай сайын экоклубта тұрақты сабақтар, мектеп сабақтарынан басқа Нарын өзені арнасының жағасында және ауылдың басқа да төңірегінде табиғатқа экскурсиялар өткізіледі.
Экоклубта сандықты автоматты фото-бейне ұстағыштар, дүрбілер, фото және бейне камералар, дрон, микроскоптар және басқа да құрал-жабдықтар белсенді түрде қолданылады.
Мәселен, жуырда ғана – қаң-тардың ортасында ауылдық жасөспірімдер экологиялық клуб-тың меңгерушісі және мектеп оқушылары Алмат Нұржазұлы, Нұршат Талғатұлы, Мағжан Оспанұлы және Әнуар Сердалымен фото-бейне-тұзақ арқылы сексеуіл торғайларының (Passer ammodendri) ұяларын салу пайда болғаны туралы ерекше фактілерді тіркеді. Оңтүстік Балқаш өңіріндегі сексеуіл торғай популяциясының кем дегенде бір бөлігі отырықшы, яғни жыл бойы мекенін ауыстырмайды.
2023 жылдың қыркүйек-қазан айларында бір жұп сексеуіл торғайлары жазғы ұя салудан кейін қайтадан балапан шығаруға әрекеттенді, бұл өте кеш және өте ерекше биологиялық құбылыс болып саналады. Оның үстіне, өткен жылдың күзінде де, 2024 жылдың қаңтарында да 2023 жылдың мамыр-маусым айларында сақиналармен (алюминий және түрлі-түсті пластик) белгіленген, қалыптасқан жұптарың бұзбай, бірге тұрып түнеуді жалғастырды, жазда балапандары шыққан арнайы орнатылған жәшік ұяларында.
Ал бұл фактілер сексеуіл торғайының биологиясындағы орнитологиялық жаңалықтардың бір түрі болып шықты. Бұрын ғылыми әдебиеттерде ерлі-зайыптылардың ажыраспайтынын, бірақ өзара әрекеттесуін жалғастыратынын көрсететін ұқ-сас деректер келтірілмеген.
Алынған, сандықты жабдық-тармен көрсетілген ғылыми деректерге сүйене отырып, 2023 жылдың әдеттен тыс жылы күзі мен 2024 жылдың күнтізбелік қысының ортасы әсерінен ересек сексеуіл торғайлары (сақиналармен белгіленген) көк-темгі-жазғы кезеңде ұя салған соң әлі күнге дейін ересек дарақтары үзілмеген жұп болып, күзде жаңа тұқымдық циклге әрекеттеніп, қыста ұя салуға кірісті.
Осы құс түрінің тіршілігіндегі бұл ерекше құбылыстарды жаһан-дық жылыну үрдісі бар ауа-райы-климаттық фактордың әсерімен түсіндіруге болады және оның Оңтүстік Балқаш аймағының географиялық аймағына толы-ғымен болған әсері. Әлі де осы аймақ күрт континенттік климатпен сипатталады. Бірақ қазір ауа-райының тұрақты құбыл-малылығына байланысты бұл солай ма, оған осында қоныстанған жануарлар әлемінің өкілдері бірден «жауап береді».
Сексеуіл торғайларына фото-бейне-тұзақтарды қолдану арқылы мониторинг бақылауды зоолог А.Жатқанбаев жасөспірімдер экоклуб мүшелерімен "Іле-Балқаш" мемлекеттік табиғи резерватының қызметкерлері Ермек Мұсырпанов, Еркеғали Жебегенов және Руслан Айтпайұлымен кейінгі уақыттарда тығыз байланыста жүргізілді.
Экоклубтың жұмысын "Іле-Балқаш" мемлекеттік табиғи резерватының бас директоры Қанат Қожабеков толық мақұл-дап, жоба аясындағы жасалынып жатқан жұмыстармен және ағым-дағы қызметімен жүйелі түрде танысып отырады.
Жақында түсірілген тағы бірнеше фотосуреттер Қарой ауылындағы жасөспірімдер эколо-гиялық клубының қазіргі қысқы күндеріндегі жұмыстарын айғақтайды.
Алтай Жатқанбаев, зоолог-эколог, биология
ғылымдарының кандидаты.
Қарой ауылы - Алматы қаласы.
